Code-switching is het wisselen van talen door meertaligen binnen één gesprek. “Wat een aanstellerij!” Dit is een uitspraak, die ik regelmatig hoor wanneer expatkinderen talen wisselen of door elkaar gebruiken. Het mixen van talen is aanstellerij, of een teken van gebrekkige taalvaardigheid.
Het tegendeel is waar. Het combineren van twee talen in één zin is zo gecompliceerd, dat je dit alleen kunt als je beide talen vloeiend spreekt. Het mixen van talen zijn strategieën die metalinguïstische vaardigheden vereisen.
Het mixen van talen wordt ‘code-switching’ en/ of ‘code-mixing’ genoemd. Dit zijn processen die zich voordoen bij mensen, die meer dan een taal of dialect spreken.
In dit artikel leg ik de twee Engelse termen verder uit. Vanuit de theorie en door middel van voorbeelden uit het leven van expats en hun kinderen. Ook kijk ik naar wat nu eventuele beweegredenen zijn, bewust en onbewust, om van taal te wisselen in een gesprek.
Code-switching
Code-switching is het afwisselen tussen twee of meer talen of taalvarianten (dialecten) binnen een gesprek. Het wisselen van taal kan gebeuren bij het starten van een nieuwe zin, of ‘binnen’ een zin. Bijvoorbeeld: ‘’Het was druk in de stad. Tantos tapones (zoveel opstoppingen)!’’ “Morgen wordt lastig, you know, met school enzo. (weet je wel)’’.
Code-Mixing
Veel mensen gebruiken de termen code-switching en code-mixing door elkaar. Sommige taalkundigen maken een onderscheid waarin code-mixing verwijst naar het combineren of kruisen van twee talen en code-switching naar het wisselen tussen talen. Een voorbeeld van code-mixing is getickled (Engels-Nederlands), zoals een moeder van een jongere opgevoed in het Engels en Nederlands als voorbeeld gaf. Of parkear (Engels-Spaans), zoals ik zelf al drie jaren gebruik. Code-mixing gebeurt vaak onbewust en komt vaker voor bij bij jonge startende meertalige kinderen. Code- switching gebeurt bewuster en vaker bij reeds ‘volleerde’ meertaligen.
Motivatie om talen te mixen
Wat kunnen nu redenen zijn om te switchen van talen, of talen te mixen? De onderzoeken die hier naar gedaan zijn, kunnen dit niet met 100% zekerheid aantonen. Simpelweg omdat het erg lastig is om een grote groep meertaligen onder exact dezelfde omstandigheden te onderzoeken.
Myers-Scotton (1993) gaat in haar studie over sociale motivaties voor code-switching van het “negotiation principle” uit, als basis voor alle taalkeuzen. Het gaat er hierbij om, om de vorm van je eigen bijdrage tot de conversatie zo te kiezen dat ze als index kan dienen voor de “set of rights and obligations” die men van kracht wil laten worden tussen de sprekers.
Daarnaast stelt Myers-Scotton (1988) dat volgens het code-switching enerzijds als een hulpmiddel en anderzijds als een index gezien kan worden:
“For the speaker, switching is a tool, a means of doing something. For the listener, switching is an index, a symbol of the speaker’s intentions. Switching, therefore, is both a meaning and a message” (p. 156).
Het gaat hier te ver om allerlei theorieën en modellen te behandelen. Mocht je hier interesse in hebben, kan ik onder andere de scriptie van Wouter de Greve “Sociale motivaties voor en structurele eigenschappen van code-switching” (2007-2008) aanbevelen om verder over dit onderwerp te lezen. Ook vind je daar meer bronnen die je kunt raadplegen.
Redenen om te switchen of mixen van talen
Wat in de theorie gesuggereerd wordt (en deels uit de onderzoeken die er gedaan zijn voortkomt) zijn onder andere de volgende redenen:
- aanpassing aan gesprekpartners; bijvoorbeeld als een van de gesprekspartners alleen Nederlands spreekt en de ander Engels en Nederlands, switcht iemand naar het Nederlands zodat iedereen mee kan doen aan het gesprek. Spreekt de een Nederlands en de ander Engels en de spreker beide, dan zal de spreker ieder in zijn eigen taal adresseren
- instrument om iets te bereiken in het gesprek; bijvoorbeeld het tonen van expertise
- sociale wenselijkheid; bevoorbeeld binnen een studentengroep van een internationale studie is de ongeschreven regel dat er Engels wordt gesproken
- in- of uitsluiten van bepaalde groepen
- niet op woorden of uitdrukkingen kunnen komen die in de op dat moment gesproken taal nodig zijn
- uitdrukkingen die door meertaligheid gegroeid zijn en/of letterlijke vertalingen zijn uit een andere taal
Meer voorbeelden van oudere expatkinderen
We zaten laatst ruim twee uur ‘bovenop’ onze dochter van 20 jaar in de auto. Ze was samen met haar in Amerika opgegroeide, Dominicaanse vriendin van 19 jaar. Wat ons opviel was dat deze vriendin alles 95% in het Spaans vertelde, 5% in het Engels en onze dochter alles verstond en in het Spanglish en het Engels antwoordde.
Het Spanglish is een mengtaal tussen het Engels en Spaans, In het Spaans wordt de taal vaak Espanglish genoemd. Dit is een voorbeeld van code-mixing zoals bijvoorbeeld drinquear – to drink (drinken) in plaats van beber.
Als achtergrond: Onze dochter heeft nu bijna vijf maanden in Nederland gestudeerd na twee jaar internationaal onderwijs in de Dominicaanse Republiek te hebben gevolgd. Ze volgt een internationale Engelstalige studie in Nederland. Haar Spaans is vlak voor haar vertrek haar echt eigen geworden en nu ze hier een paar weken terug is, spreekt ze beter Dominicaans Spaans dan ik.
In onze gesprekken, zeker als haar broer Stefan (16 jaar) erbij is, wisselt haar taal vooral tussen Nederlands en Engels, omdat ze beiden Engelstalig onderwijs volgen. Onze zoon spreekt alleen maar Spaans als het niet anders kan, maar verstaat het goed.
Letterlijke vertalingen in een andere taal
Stefan zijn code-mixing bestaat uit letterlijke vertalingen uit het Engels. Zoals hij laatst tegen mij zei: “Jullie zijn toch de hele nacht weg?!’’ Ik begreep hem dus niet, omdat ik hem had verteld dat we einde middag, begin avond weg zouden zijn. ‘Night’ vertaalt zich anders in het Engels dan in het Nederlands.
Dit valt een Nederlandse moeder die in Zweden woont ook op. ”Wat mij vooral opvalt bij mijn kinderen, is dat ze woorden uit een andere taal gebruiken als bijvoorbeeld Nederlands woord. Zoals het Zweedse bestemmen (schrijf je als bestämmer en betekent kiezen) wordt gebruikt in het Nederlands: “Ik moet nog bestemmen”.”
Uitdrukkingen als een mix van talen
Een Nederlandse moeder uit Griekenland vertelt: ”Wij waren in huis gewend Grieks te spreken met onze kinderen. Mijn man spreekt geen Nederlands, ik spreek Nederlands/ Grieks en de kids spreken beide talen. Alleen met de kinderen probeerde ik wel het Nederlands aan te houden. In ons huishouden kennen we uitdrukkingen, die een mix zijn van het Grieks en het Nederlands. Uitdrukkingen met Griekse woord poli ( heel). “Poli leuk, poli gek, poli gezellig ”etc. De ‘h’ is namelijk voor een griek al snel ‘g’, dus om ‘geel gek’ te voorkomen plakken ze daar t griekse ‘poli’. Onze oudste is nu al weer ruim vier jaar in Nederland, spreekt prima Nederlands, maar die uitdrukkingen zijn zo ‘vastgeroest’; het zijn nu blijvertjes.”
Andere ouders gaven nog meer leuke voorbeelden:
- “Ik ben honger. ” (I am hungry)
- ”Wacht voor mij !” (Wait for me)
- “Ja, ik kom in een minuut” (Spaans, Engels en Nederlandstalig), of
- “Papa, I want a kutti bit of appelsap” (Engels, Tamil, Nederlands; kutti betekent een beetje).
Meer informatie over code-switching and code-mixing
Nemo Kennislink schreef dit artikel over ‘Switchen van taal is nothing to worry about’.
Ute Liemacher-Riebold PhD, is een intercultureel taal- en communicatieadviseur. Zij heeft een duidelijke video gemaakt over code switching en code mixing. De video is in het Engels.
Er zijn meerdere onderzoeken en wetenschappelijke verslagen te vinden over code-switching. De eerder genoemde uit Gent, maar ook deze aan de Universiteit van Leiden en Utrecht.
Op de hoogte blijven?
Vind je het leuk om op hoogte te blijven van nieuws en informatie op het gebied van meertaligheid of het bijhouden van het Nederlands van je kind(eren)? Schrijf je dan nu hier vrijblijvend in voor onze nieuwsbrief. Deze ontvang je dan eens in de twee weken met onder andere onze nieuwste artikelen.